Ενα νόμισμα που δεν ταιριάζει σε όλες τις χώρες Γιατί είναι αδιέξοδη η πολιτική πλεονασμάτων του Βερολίνου

Η τελευταία αλλά όχι έσχατη μεγάλη οικονομική ιδέα του «Economist» ξεκίνησε επίσης από τον Τζον Μέιναρντ Κέινς (με το βιβλίο του «Πραγματεία περί Χρήματος») και αφορά ένα κρίσιμο τρίλημμα που αντιμετωπίζουν τα οικονομικά επιτελεία των κυβερνήσεων σε συνεργασία με τις Κεντρικές Τράπεζες. Τι να φροντίσουν; Τη νομισματική τους σταθερότητα μέσω του καθορισμού σταθερών επιτοκίων, την αυτονομία τους σε ό,τι αφορά την άσκηση νομισματικής πολιτικής ή την ελεύθερη ροή των κεφαλαίων; Οπως απέδειξαν ο Κέινς και οι επίγονοί του, οι χώρες μπορούν να εξασφαλίσουν μόνο δύο από τους τρεις αυτούς στόχους. Και τους τρεις μαζί δεν γίνεται. Στο κάτω-κάτω, όπως αναφέρει το περιοδικό, θα πρέπει οι κυβερνώντες να έχουν κατά νου και την οικουμενική ηθική εντολή «μην κάνεις στους άλλους αυτό που δεν θα ήθελες εκείνοι να κάνουν σε σένα». Σύμφωνα με το τρίλημμα, μια χώρα που επιζητεί μια σταθερή ισοτιμία για το νόμισμά της και ταυτόχρονα θέλει να διατηρεί τον απόλυτο έλεγχο των επιτοκίων (να μην επηρεάζονται δηλαδή από εξωτερικούς παράγοντες), δεν μπορεί να επιτρέπει την ελεύθερη ροή κεφαλαίων στα σύνορά της. Αν η χώρα κρατά τα επιτόκια του νομίσματός της σταθερά και ταυτόχρονα επιθυμεί την ελεύθερη ροή των κεφαλαίων, δεν μπορεί να διαθέτει και ανεξάρτητη νομισματική πολιτική. Και μια χώρα που επιλέγει την ελεύθερη ροή των κεφαλαίων και τη νομισματική αυτονομία της, πρέπει να αφήσει ελεύθερη και τη διαμόρφωση των συναλλαγματικών ισοτιμιών.

Στην πράξη εκεί όπου η επιβολή κεφαλαιακών ελέγχων είναι μη επιθυμητή ή ακόμα και μάταιη – σχεδόν παντού στον κόσμο δηλαδή – το τρίλημμα μετατρέπεται για τους κυβερνώντες σε δίλημμα: να διατηρήσουν την ελεύθερη διακύμανση της ισοτιμίας του εθνικού νομίσματός τους και να ελέγχουν τη νομισματική πολιτική (να καθορίζουν αυτοί τα επιτόκια του εθνικού νομίσματος δηλαδή) ή να συνδέσουν τη διακύμανση της ισοτιμίας του εθνικού νομίσματος με ένα άλλο νόμισμα και να εκχωρήσουν το δικαίωμα άσκησης ανεξάρτητης νομισματικής πολιτικής;

Γερμανική Ευρώπη

Οι πλούσιες χώρες της Δύσης κατά κανόνα επιλέγουν την πρώτη εκδοχή. Οι χώρες που μετέχουν στη ζώνη του ευρώ, ωστόσο, επέλεξαν τη δεύτερη. Και μάλιστα πριν από τη λογιστική κυκλοφορία του κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος το 1999. Ο «Economist» θυμίζει την πρόσδεση του ολλανδικού φιορινιού με το γερμανικό μάρκο, «το νόμισμα της μεγάλης περιφερειακής δύναμης», όπως χαρακτηριστικά γράφει. Ο ολλανδός κεντρικός τραπεζίτης Βιμ Ντούιζενμπεργκ είχε λάβει το προσωνύμιο «Ο Κύριος Δεκαπέντε Λεπτά» χάρη στην ταχύτητα με την οποία συνέδεσε το φιορίνι με το μάρκο και με την πολιτική της Μπούντεσμπανκ.

«Η νομισματική δουλοπαροικία έγινε εύκολα ανεκτή στην Ολλανδία επειδή έχει πολύ στενές εμπορικές σχέσεις με τη Γερμανία και οι επιχειρήσεις της έχουν πολύ μεγάλη συνάφεια με τις γερμανικές» σημειώνει ο «Economist». Και συνεχίζει: «Δεν συμβαίνει το ίδιο με χώρες με μικρότερη συνάφεια με τον γερμανικό επιχειρηματικό κύκλο, όπως είναι η Ισπανία και η Ελλάδα. Το κόστος της απώλειας της νομισματικής ανεξαρτησίας για τις χώρες αυτές ήταν πολύ μεγαλύτερο: τα επιτόκια ήταν γι’ αυτές πολύ χαμηλά τα χρόνια της μεγάλης ανάπτυξης και όταν ήρθε η κρίση, δεν είχαν την επιλογή της υποτίμησης του νομίσματός τους».

Το αποτέλεσμα ήταν η συσσώρευση τεράστιων εμπορικών πλεονασμάτων για τη Γερμανία και τεράστιων ελλειμμάτων για τις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου. Ο Κέινς από τη δεκαετία του 1940 (από τις διαπραγματεύσεις για τη συμφωνία του Μπρέτον Γουντς που κατήργησε τη σύνδεση των εθνικών νομισμάτων με τον χρυσό συγκεκριμένα) είχε προτείνει τη λύση: τη δημιουργία μιας Τράπεζας Διεθνών Συμψηφισμών (International Clearing Bank) που θα ρύθμιζε τις διεθνείς συναλλαγές και θα απέτρεπε τη δημιουργία υπερβολικών πλεονασμάτων και ελλειμμάτων.

Η INC θα τιμωρούσε τις χώρες που συσσωρεύουν υπερβολικά πλεονάσματα και θα απορροφούσε τους κραδασμούς προσαρμογής των ελλειμματικών οικονομιών, στις οποίες η τράπεζα θα παρείχε δικαιώματα υπεραναλήψεων. Ωστόσο η ιδέα του νομπελίστα οικονομολόγου «απορρίφθηκε από τις ΗΠΑ για τον ίδιο λόγο που αντιστέκεται σε οποιαδήποτε ανάλογη ρύθμιση σήμερα η Γερμανία: ήταν μια χώρα με μεγάλα πλεονάσματα στο εμπορικό της ισοζύγιο» σημειώνει το βρετανικό περιοδικό. Αντί της Τράπεζας Διεθνών Συμψηφισμών, δημιουργήθηκε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.